Teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa, szczególnie jego koncepcja „sprawiedliwości jako bezstronności”, jest jedną z najbardziej wpływowych w dziedzinie filozofii politycznej. Jego podejście, zakorzenione w kontraktualizmie, zakłada, że sprawiedliwe zasady społecznego ładu mogą zostać ustalone poprzez hipotetyczny kontrakt społeczny zawarty za zasłoną niewiedzy. Chociaż teoria Rawlsa zdobyła szerokie uznanie, spotkała się także z krytyką ze strony różnych filozofów, w tym Marthy Nussbaum oraz Michaela Hardta i Antonio Negriego, którzy reprezentują różne perspektywy krytyczne.
Martha Nussbaum, filozofka znana ze swojej pracy nad etyką i filozofią polityczną, skupiła się na rozwinięciu teorii zdolności (capabilities approach), którą opracowała wspólnie z ekonomistą Amartya Senem. Nussbaum krytykuje Rawlsa za jego nadmierne skupienie się na dystrybucji dóbr, zamiast na realnych zdolnościach jednostek do prowadzenia życia, które mają powody cenić. W swojej pracy, Nussbaum argumentuje, że sprawiedliwość powinna być oceniana nie tylko na podstawie dystrybucji dochodów i bogactwa, ale przede wszystkim na podstawie tego, czy jednostki posiadają rzeczywiste możliwości realizacji swoich potencjałów. Z jej perspektywy, zasłona niewiedzy Rawlsa nie uwzględnia specyficznych potrzeb i warunków jednostek, które są kluczowe dla ich zdolności do prowadzenia pełnego życia. Nussbaum podkreśla, że koncepcja zdolności oferuje bardziej holistyczne podejście do sprawiedliwości, ponieważ uwzględnia różnorodność ludzkich potrzeb i kontekstów, w których żyją.
Michael Hardt i Antonio Negri, autorzy trylogii „Imperium”, „Multitude” i „Commonwealth”, krytykują Rawlsa z perspektywy marksistowskiej i poststrukturalistycznej. Ich krytyka koncentruje się na tym, że teoria Rawlsa, pomimo swojego postępowego języka, w rzeczywistości utrwala status quo kapitalistycznych stosunków społecznych. Hardt i Negri argumentują, że zasłona niewiedzy Rawlsa ignoruje fundamentalne struktury władzy i wyzysku, które kształtują społeczne i ekonomiczne relacje. Według nich, sprawiedliwość nie może być osiągnięta poprzez formalne procedury dystrybucji, ale wymaga fundamentalnej transformacji relacji produkcji i własności. Ich koncepcja wielości (multitude) podkreśla potrzebę kolektywnej i demokratycznej walki przeciwko globalnym formom władzy i wyzysku, która jest nieobecna w teorii Rawlsa. Hardt i Negri widzą sprawiedliwość jako proces emancypacyjny, który wymaga przełamania istniejących hierarchii i struktur dominacji, a nie tylko reformy w ramach istniejącego systemu.
Krytyka Nussbaum, Hardta i Negriego ukazuje różne aspekty ograniczeń teorii Rawlsa. Nussbaum zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia indywidualnych zdolności i warunków życiowych, podczas gdy Hardt i Negri podkreślają konieczność radykalnej zmiany strukturalnej w celu osiągnięcia prawdziwej sprawiedliwości. Obie perspektywy sugerują, że teoria Rawlsa, mimo swoich zasług, może być niewystarczająca w obliczu złożonych wyzwań współczesnego świata.
Dodatkowo, krytyka tych myślicieli prowadzi do szerszych rozważań na temat natury sprawiedliwości i jej implementacji w rzeczywistości społecznej. Nussbaum, skupiając się na zdolnościach, otwiera dyskusję na temat tego, jak polityka publiczna powinna być projektowana, aby realnie wspierać rozwój i dobrostan jednostek. Jej podejście sugeruje, że polityka powinna być bardziej elastyczna i dostosowana do specyficznych kontekstów i potrzeb różnych grup społecznych.
Z kolei Hardt i Negri wskazują na potrzebę przemyślenia roli państwa i globalnych instytucji w kontekście sprawiedliwości. Ich prace prowokują do refleksji nad tym, jak globalizacja i kapitalizm wpływają na możliwości realizacji sprawiedliwości na poziomie międzynarodowym. Podkreślają konieczność budowania nowych form wspólnotowości i solidarności, które mogą skutecznie przeciwstawić się dominującym siłom ekonomicznym i politycznym.
Podsumowując, teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa, mimo swojego znaczenia i wpływu, nie jest wolna od krytyki. Martha Nussbaum zwraca uwagę na potrzebę bardziej zindywidualizowanego podejścia do sprawiedliwości, które uwzględnia różnorodność ludzkich zdolności i warunków życiowych. Michael Hardt i Antonio Negri podkreślają konieczność radykalnej zmiany strukturalnej i krytyki globalnych form władzy, aby osiągnąć prawdziwą sprawiedliwość. Ich krytyka otwiera nowe perspektywy na temat tego, jak rozumieć i realizować sprawiedliwość w skomplikowanym i zmieniającym się świecie. Te różnorodne podejścia wskazują, że teoria sprawiedliwości musi być nieustannie przemyślana i rozwijana w odpowiedzi na nowe wyzwania i zmieniające się warunki społeczne.
