Tadeusz Kotarbiński, polski filozof, logik i etyk, był jednym z czołowych przedstawicieli polskiej szkoły filozofii analitycznej oraz twórcą prakseologii, czyli nauki o sprawnym działaniu. Jego prace mają ogromne znaczenie w różnych dziedzinach filozofii, ale jednym z kluczowych tematów, które poruszał, była kategoria godności człowieka. Kotarbiński traktował godność jako centralny element swojej koncepcji etyki, wiążąc ją z ideałami humanizmu, autonomii jednostki oraz szacunku dla człowieka jako istoty rozumnej i moralnej.
Godność, według Kotarbińskiego, nie jest czymś nadanym z zewnątrz, lecz immanentną cechą każdego człowieka. Jest to wartość, która wynika z samego faktu bycia człowiekiem, istotą zdolną do refleksji, podejmowania decyzji moralnych oraz kształtowania swojego życia zgodnie z własnymi przekonaniami. W tym sensie godność człowieka jest związana z jego autonomią, czyli zdolnością do samodzielnego myślenia i działania zgodnie z rozumem i wartościami moralnymi.
Kotarbiński podkreślał, że godność jest nienaruszalna i powinna być szanowana bez względu na okoliczności. Oznacza to, że każda osoba, niezależnie od swoich cech, osiągnięć czy pozycji społecznej, zasługuje na szacunek i traktowanie jako równorzędny partner w relacjach międzyludzkich. W jego ujęciu godność nie zależy od przynależności do określonej grupy społecznej, narodowości, rasy, religii czy płci, ale jest uniwersalna i należy się każdemu człowiekowi.
W kontekście etyki Kotarbińskiego, godność człowieka stanowi fundament dla rozważań na temat obowiązków moralnych. Jego etyka jest silnie związana z ideą opiekuna spolegliwego, czyli osoby, która bierze odpowiedzialność za dobro innych ludzi, dba o ich potrzeby i stara się wspierać ich w realizacji celów życiowych. Taki opiekun, kierując się szacunkiem dla godności każdej osoby, powinien dążyć do działania w sposób, który nie tylko nie narusza godności innych, ale także przyczynia się do jej afirmacji.
Kotarbiński podkreślał, że naruszenie godności człowieka jest jednym z najcięższych przewinień moralnych. Może to przybierać formę zarówno fizycznego, jak i psychicznego znęcania się, poniżania, traktowania instrumentalnego, a także lekceważenia potrzeb i praw jednostki. Wszelkie formy dehumanizacji, które redukują człowieka do przedmiotu czy narzędzia, są według Kotarbińskiego sprzeczne z podstawowymi zasadami moralnymi i godzą w istotę człowieczeństwa.
W swojej filozofii Kotarbiński również zwracał uwagę na to, że godność człowieka wiąże się z jego odpowiedzialnością za swoje czyny. Autonomia i wolność, które są nierozerwalnie związane z godnością, nakładają na jednostkę obowiązek działania w sposób odpowiedzialny, z pełnym świadomością konsekwencji swoich decyzji. Człowiek, jako istota obdarzona godnością, jest zobowiązany do dążenia do dobra, zarówno swojego, jak i innych, oraz do unikania działań, które mogłyby naruszać godność drugiego człowieka.
Kategoria godności człowieka w myśli Kotarbińskiego ma także istotne implikacje społeczne i polityczne. Wskazuje ona na konieczność budowania społeczeństwa opartego na zasadach równości, sprawiedliwości i szacunku dla każdego człowieka. Polityczne i społeczne systemy, które dążą do ujarzmienia, dyskryminacji lub wykluczenia pewnych grup ludzi, są sprzeczne z ideą godności i powinny być odrzucane. Kotarbiński postulował potrzebę tworzenia takich warunków społecznych, które umożliwiają każdemu człowiekowi pełny rozwój jego potencjału i realizację własnych celów życiowych w zgodzie z godnością.
Ważnym aspektem rozważań Kotarbińskiego jest także kwestia samorealizacji w kontekście godności. Samorealizacja, czyli dążenie do pełnego rozwoju własnych możliwości i talentów, jest według niego naturalnym wyrazem godności człowieka. Kotarbiński uważał, że każdy człowiek ma prawo do poszukiwania swojego miejsca w świecie, do rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i moralnego, a społeczeństwo powinno tworzyć warunki sprzyjające tej samorealizacji.
Jednym z centralnych pojęć w etyce Kotarbińskiego jest również prakseologia, która, choć związana głównie z efektywnością działania, ma także swoje implikacje etyczne. Prakseologia zakłada, że działanie powinno być nie tylko skuteczne, ale także moralne, czyli zgodne z poszanowaniem godności innych ludzi. W tym sensie, etyka Kotarbińskiego łączy się z prakseologią w postaci dążenia do skutecznego i moralnie uzasadnionego działania, które afirmuje godność ludzką.
Podsumowując, kategoria godności człowieka w filozofii Tadeusza Kotarbińskiego jest kluczowym elementem jego etyki i filozofii człowieka. Godność, według Kotarbińskiego, jest uniwersalną i nienaruszalną wartością, która przynależy każdemu człowiekowi ze względu na jego naturę jako istoty rozumnej i moralnej. Szacunek dla godności jest podstawą wszelkich relacji międzyludzkich, a jej naruszenie stanowi poważne przewinienie moralne. Kotarbiński wzywał do tworzenia społeczeństwa, które respektuje godność każdego człowieka, umożliwia samorealizację i dąży do budowania świata opartego na zasadach równości, sprawiedliwości i wzajemnego szacunku.