Teoria tzw. podwójnej prawdy, często przypisywana filozofom i teologom średniowiecza, przede wszystkim tym związanym z awerroizmem, budzi kontrowersje i jest przedmiotem intensywnych badań współczesnych mediewistów. Podwójna prawda odnosi się do poglądu, że prawdy filozoficzne i teologiczne mogą być odrębne i niezależne od siebie, co prowadzi do sytuacji, w której coś może być prawdziwe w filozofii, ale fałszywe w teologii, i odwrotnie.
Współcześni mediewiści, badając teorię podwójnej prawdy, zwracają uwagę na kontekst historyczny, w którym powstała oraz na jej ewolucję i różne interpretacje. Jeden z kluczowych tematów badań to sposób, w jaki teoria ta była rozumiana przez jej średniowiecznych zwolenników oraz krytyków.
Istotnym punktem wyjścia dla współczesnych mediewistów jest analiza dzieł Aweroesa (Ibn Rushda), filozofa islamskiego, którego interpretacje Arystotelesa miały duży wpływ na zachodnią myśl scholastyczną. Aweroes, według niektórych interpretacji, sugerował, że istnieją dwa odrębne porządki poznania: filozoficzny i teologiczny. W jego pismach można odnaleźć myśl, że prawdy objawione przez religię są przeznaczone dla szerokiej publiczności, podczas gdy prawdy filozoficzne są dostępne dla elity intelektualnej. Mediewiści podkreślają jednak, że Aweroes nie dążył do stworzenia teorii podwójnej prawdy, ale raczej do harmonizacji filozofii i teologii, choć jego dzieła były różnie interpretowane w średniowiecznej Europie.
Kolejnym kluczowym momentem w rozwoju teorii podwójnej prawdy był jej wpływ na myśl łacińskich awerroistów, zwłaszcza na Uniwersytecie Paryskim w XIII wieku. Mediewiści analizują dzieła takich myślicieli jak Siger z Brabantu, którzy byli oskarżani o propagowanie teorii podwójnej prawdy. Siger, w swoich pismach, sugerował, że filozofia i teologia mogą prowadzić do różnych wniosków, ale podkreślał, że obie dziedziny mają swoje autonomiczne metody i cele. Współcześni badacze zwracają uwagę na subtelności w pismach Siger, które mogą wskazywać, że jego stanowisko było bardziej złożone niż proste stwierdzenie o istnieniu dwóch odrębnych prawd.
Stanowiska współczesnych mediewistów są często oparte na precyzyjnych analizach tekstów źródłowych oraz na kontekście historycznym, w którym te teksty powstały. Wielu z nich podkreśla, że teoria podwójnej prawdy była bardziej narzędziem polemiki niż rzeczywistą doktryną filozoficzną lub teologiczną. Na przykład, John Wippel i Edward Grant wskazują, że teza o podwójnej prawdzie była często używana przez przeciwników awerroizmu jako sposób na zdyskredytowanie ich stanowisk, a niekoniecznie odzwierciedlała rzeczywiste poglądy samych awerroistów.
Mediewiści zwracają również uwagę na reakcje Kościoła katolickiego na teorię podwójnej prawdy, szczególnie w kontekście potępienia z 1277 roku, kiedy biskup Paryża, Étienne Tempier, potępił 219 tez filozoficznych, w tym niektóre przypisywane awerroistom. Potępienie to miało na celu utrzymanie jedności między filozofią a teologią i było wyraźnym sygnałem sprzeciwu wobec wszelkich prób rozdzielenia tych dwóch dziedzin.
Współczesne badania nad teorią podwójnej prawdy nie ograniczają się jedynie do średniowiecza. Mediewiści często porównują ją z późniejszymi rozwinięciami w myśli filozoficznej i teologicznej, takimi jak oświecenie, kiedy podobne idee o niezależności różnych porządków poznania pojawiły się na nowo. Badacze, tacy jak Richard Popkin, pokazują, jak średniowieczne debaty wpłynęły na nowożytne dyskusje o relacji między nauką a religią.
Podsumowując, współczesne stanowiska mediewistów na temat teorii podwójnej prawdy są złożone i wieloaspektowe. Z jednej strony starają się one precyzyjnie zrozumieć, co naprawdę myśleli średniowieczni filozofowie i teologowie, a z drugiej strony, badają, jak te idee były interpretowane i przekształcane przez późniejsze pokolenia. W ten sposób, teoria podwójnej prawdy pozostaje żywym tematem badań, który nadal inspiruje do refleksji nad relacją między różnymi formami poznania.
