Pojęcie „natury” (physis) w filozofii przedsokratejskiej jest kluczowym tematem, który stanowi fundament dla późniejszego rozwoju myśli filozoficznej w starożytnej Grecji. Filozofowie przedsokratejscy, działający głównie w VI i V wieku p.n.e., starali się zrozumieć podstawowe zasady rządzące światem, przyrodą i bytem. Ich poszukiwania były skierowane na odkrycie pierwotnej zasady (arché) wszystkiego, co istnieje. Każdy z tych myślicieli miał własne, unikalne podejście do pojęcia „physis”, które przyczyniło się do rozwoju greckiej filozofii i nauki.
Tales z Miletu, uważany za jednego z pierwszych filozofów, zasugerował, że woda jest podstawowym elementem (arché) wszystkiego. Uważał, że cała rzeczywistość wywodzi się z wody i że jest ona pierwotnym źródłem życia. Woda, według Talesa, ma zdolność do przemiany i formowania różnych stanów materii, co sprawia, że jest podstawą wszelkiej natury.
Anaksymander, uczeń Talesa, wprowadził pojęcie apeiron (bezgranicznego, nieskończonego), jako podstawowej zasady rzeczywistości. Uważał, że wszystko wywodzi się z bezkresnego i nieokreślonego apeiron, które nie jest ani wodą, ani żadnym innym znanym elementem. Dla Anaksymandra, natura była dynamicznym procesem, w którym przeciwieństwa (ciepło i zimno, suche i mokre) powstają z apeiron i wracają do niego.
Anaksymenes, kolejny z Milezyjczyków, twierdził, że podstawową zasadą (arché) jest powietrze (aer). Według niego, powietrze przez zagęszczanie i rozrzedzanie tworzy różne formy materii. Powietrze było dla Anaksymenesa elementem dynamicznym, który mógł przybierać różne stany skupienia, co tłumaczyło różnorodność naturalnych zjawisk.
Heraklit z Efezu wprowadził ideę, że ogień jest pierwotnym elementem (arché) i że wszystko jest w stanie ciągłej zmiany (panta rhei – wszystko płynie). Dla Heraklita, natura była nieustannym procesem przemiany, gdzie wszystko jest w ruchu i nic nie pozostaje stałe. Uważał, że ogień symbolizuje tę dynamiczną zmienność i jedność przeciwieństw.
Parmenides z Elei, w opozycji do Heraklita, twierdził, że zmiana i ruch są iluzjami, a prawdziwa natura (physis) jest niezmienna i nieruchoma. Jego filozofia wskazywała, że byt jest jednolity, wieczny i niezmienny. Parmenides wprowadził rozróżnienie między światem zmysłowym, który jest zwodniczy, a prawdziwą rzeczywistością, która jest poznawalna jedynie rozumem.
Empedokles z Akragas zaproponował teorię czterech pierwiastków: ziemi, wody, powietrza i ognia, jako podstawowych elementów tworzących wszystko, co istnieje. Uważał, że natura składa się z tych czterech elementów, które są w ciągłej interakcji dzięki dwóm siłom: miłości (philia) i nienawiści (neikos). Te siły powodują łączenie i rozdzielanie elementów, co prowadzi do powstawania i zanikania różnych form w naturze.
Anaksagoras z Klazomenaj wprowadził pojęcie nous (umysł), jako kosmicznej zasady porządkującej wszechświat. Uważał, że wszystkie rzeczy składają się z nieskończonej liczby małych cząstek, które są poruszane i porządkowane przez nous. Dla Anaksagorasa, natura była złożoną siecią materialnych elementów, zorganizowaną przez inteligentny umysł.
Demokryt z Abdery, razem z Leucypem, stworzył teorię atomizmu, według której wszystko jest zbudowane z niewidzialnych i niepodzielnych atomów poruszających się w próżni. Natura, według Demokryta, była zbiorem atomów, które łącząc się w różne kombinacje, tworzyły różnorodność form i zjawisk. Jego materialistyczne podejście do physis zakładało, że wszystkie zjawiska można wyjaśnić za pomocą ruchu i interakcji atomów.
Filozofowie przedsokratejscy, mimo różnic w swoich koncepcjach, wspólnie przyczynili się do zrozumienia natury jako złożonego, dynamicznego procesu. Ich poszukiwania arché, czyli pierwotnej zasady wszystkiego, były próbą racjonalnego wyjaśnienia świata bez odwoływania się do mitologii. Dzięki nim, pojęcie physis zyskało głębokie znaczenie w kontekście filozofii i nauki, stając się fundamentem dla późniejszych rozważań nad naturą rzeczywistości.
