Neokantyzm, nurt filozoficzny powstały pod koniec XIX i na początku XX wieku, miał na celu reinterpretację i rozwinięcie myśli Immanuela Kanta w obliczu nowych wyzwań intelektualnych tamtych czasów. Kluczowym aspektem neokantyzmu była obrona i rozwinięcie Kantowskiego rozumienia przestrzeni, które stało się jednym z fundamentów współczesnej epistemologii i filozofii nauki.
Kantowskie rozumienie przestrzeni można streścić w jego słynnym twierdzeniu, że przestrzeń jest formą zmysłowości, a nie rzeczywistością obiektywną. Według Kanta, przestrzeń (i czas) są apriorycznymi formami poznania, które strukturyzują nasze doświadczenia zmysłowe. To znaczy, że przestrzeń nie istnieje niezależnie od podmiotu poznającego, lecz jest warunkiem możliwości wszelkiego doświadczenia zmysłowego. Ta koncepcja była rewolucyjna w filozofii, odwracając tradycyjne rozumienie przestrzeni jako obiektywnej cechy świata zewnętrznego.
Neokantyści, tacy jak Hermann Cohen, Paul Natorp, i Ernst Cassirer, rozwijali i bronili Kantowskiego rozumienia przestrzeni, starając się jednocześnie zaktualizować jego teorię w kontekście postępów nauk przyrodniczych, szczególnie fizyki i matematyki. Cohen, który był czołową postacią Szkoły Marburskiej neokantyzmu, podkreślał znaczenie Kantowskiego rozumienia przestrzeni jako koncepcji transcendentnej, niezależnej od doświadczenia empirycznego, ale niezbędnej do jego możliwości.
Paul Natorp rozwijał tezy Cohena, kładąc nacisk na metodologię naukową i epistemologię. Według Natorpa, nauki przyrodnicze, w tym geometria i fizyka, są możliwe dzięki apriorycznym formom przestrzeni i czasu. W tym kontekście przestrzeń nie jest jedynie subiektywną iluzją, ale koniecznym warunkiem dla wszelkiego naukowego opisu rzeczywistości. Natorp wskazywał, że przestrzeń, jako struktura naszego poznania, umożliwia nam konstruowanie obiektywnych teorii naukowych.
Ernst Cassirer, kolejny znaczący przedstawiciel neokantyzmu, zintegrował Kantowskie idee przestrzeni z rozwojem nowoczesnej nauki, w szczególności teorii względności Einsteina. Cassirer argumentował, że teoria względności nie podważa Kantowskiego rozumienia przestrzeni, lecz raczej je przekształca i rozwija. Przestrzeń, według Cassirera, pozostaje apriorycznym warunkiem możliwości poznania, choć jej struktura może być bardziej złożona niż Kant początkowo przypuszczał.
Jednym z głównych wyzwań dla Kantowskiego rozumienia przestrzeni była teoria względności, która zrewolucjonizowała pojęcie przestrzeni i czasu, łącząc je w jednolity kontinuum czasoprzestrzenne. Neokantyści, zamiast odrzucać Kantowskie fundamenty, starali się je przekształcić w zgodzie z nowymi odkryciami naukowymi. Cassirer, na przykład, argumentował, że teoria względności Einsteina jest zgodna z Kantowskim podejściem, ponieważ nadal podkreśla rolę strukturalnych warunków możliwości poznania, chociaż te warunki są bardziej elastyczne i złożone niż tradycyjnie rozumiano.
W obronie Kantowskiego rozumienia przestrzeni neokantyści podkreślali, że przestrzeń jako forma zmysłowości jest niezbędna do zrozumienia i organizacji naszych doświadczeń. Twierdzili, że bez tych apriorycznych struktur nasze doświadczenia byłyby chaotyczne i niepojęte. Przestrzeń nie jest jedynie pasywnym tłem dla zdarzeń, lecz aktywnie kształtuje sposób, w jaki te zdarzenia są doświadczane i zrozumiane.
Neokantyści również zwracali uwagę na znaczenie transcendentalnej estetyki Kanta, która traktuje przestrzeń i czas jako warunki możliwości wszelkiego doświadczenia. Ich obrona Kantowskiego rozumienia przestrzeni nie oznaczała prostego powrotu do idei Kanta, lecz dynamiczne i kreatywne przekształcenie tych idei w kontekście nowych odkryć i teorii naukowych.
Podsumowując, neokantyzm w obronie Kantowskiego rozumienia przestrzeni był intelektualnym ruchem, który starał się zaktualizować i rozwijać fundamentalne idee Kanta w obliczu postępujących zmian w nauce i filozofii. Neokantyści bronili tezy, że przestrzeń, jako aprioryczna forma zmysłowości, jest niezbędnym warunkiem możliwości poznania i zrozumienia świata. Przekształcili oni Kantowskie idee w zgodzie z nowoczesną nauką, pokazując, że Kantowska filozofia pozostaje istotnym fundamentem dla współczesnych teorii epistemologicznych i naukowych.
