Hannah Arendt, jedna z najbardziej wpływowych filozofek XX wieku, zajmowała się szerokim spektrum tematów, od totalitaryzmu po naturę władzy i polityki. Jednym z jej istotnych wkładów w filozofię polityczną jest krytyka koncepcji praw człowieka, którą przedstawiła w swoim dziele „Korzenie totalitaryzmu”. Arendt podchodziła do praw człowieka z wyjątkową ostrożnością, kwestionując ich skuteczność i uniwersalność w kontekście historycznym i politycznym.
Centralnym punktem krytyki Arendt jest rozróżnienie między prawami człowieka a prawami obywatela. Prawa człowieka są teoretycznie uniwersalne, przypisane każdej osobie niezależnie od jej narodowości czy przynależności politycznej. Jednak Arendt zauważa, że w praktyce prawa te okazują się niewystarczające, szczególnie w sytuacjach kryzysowych, takich jak wojny, migracje czy reżimy totalitarne. Prawa obywatela natomiast są konkretne i egzekwowalne w ramach państwa narodowego, które zapewnia ochronę prawną i polityczną.
W kontekście swojego doświadczenia z totalitaryzmem i obserwacji losów uchodźców po II wojnie światowej, Arendt zwróciła uwagę na paradoks, że ludzie tracący swoją przynależność państwową stają się bezbronni, mimo że teoretycznie mają zagwarantowane prawa człowieka. Uchodźcy i bezpaństwowcy, pozbawieni praw obywatelskich, są często pozostawieni bez ochrony, co pokazuje, że prawa człowieka są skuteczne tylko wtedy, gdy są wspierane przez struktury państwowe. Arendt podkreślała, że bez politycznego bytu, który by te prawa chronił, stają się one iluzoryczne.
Arendt wskazuje również na problem legitymizacji praw człowieka. Twierdzi, że prawa te opierają się na idei abstrakcyjnej ludzkości, która w rzeczywistości nie ma konkretnej formy politycznej. W odróżnieniu od praw obywatelskich, które wynikają z konkretnego porządku politycznego i są gwarantowane przez państwo, prawa człowieka wydają się być puste bez takiego porządku. Prawa człowieka wymagają politycznej wspólnoty, która jest w stanie je chronić i egzekwować.
Kolejnym aspektem krytyki Arendt jest problem wykluczenia. Arendt zauważa, że koncepcja praw człowieka często prowadzi do wykluczenia tych, którzy są uznawani za „innych” lub „obcych”. W praktyce oznacza to, że prawa człowieka mogą być używane jako narzędzie polityczne do legitymizowania wykluczających praktyk, zamiast chronić tych najbardziej narażonych. Arendt wskazuje, że bezpaństwowcy, uchodźcy i osoby pozbawione obywatelstwa są de facto wykluczeni z systemu ochrony prawnej, co obnaża ograniczenia i sprzeczności w samej koncepcji praw człowieka.
Arendt sugeruje, że skuteczniejszym podejściem do ochrony ludzkiej godności i wolności jest skupienie się na prawach politycznych i obywatelskich, które są zakorzenione w konkretnej wspólnocie politycznej. Takie prawa są bardziej realne i egzekwowalne, ponieważ wynikają z konkretnej struktury politycznej, która może je chronić. Arendt argumentuje, że prawdziwa wolność i godność człowieka mogą być zagwarantowane tylko w ramach politycznej wspólnoty, która uznaje i chroni prawa swoich obywateli.
Podsumowując, krytyka praw człowieka w myśli Hannah Arendt koncentruje się na ich praktycznej niewystarczalności i teoretycznych sprzecznościach. Arendt podkreśla, że prawa człowieka, mimo swojej uniwersalnej aspiracji, okazują się puste bez politycznego wsparcia i ochrony. W praktyce, prawa te często prowadzą do wykluczenia i bezbronności tych, którzy najbardziej ich potrzebują. Zamiast tego, Arendt postuluje skupienie się na prawach obywatelskich, które są zakorzenione w konkretnej wspólnocie politycznej i mogą zapewnić realną ochronę i godność ludzką. Tym samym jej refleksje stanowią ważny wkład w dyskusję na temat natury praw, polityki i wspólnoty, oferując krytyczne spojrzenie na współczesne koncepcje praw człowieka.
