Rudolf Otto, niemiecki teolog i filozof religii, jest najbardziej znany ze swojego wpływowego dzieła „Das Heilige” (Świętość), opublikowanego w 1917 roku. W tej pracy Otto przedstawił swoją koncepcję doświadczenia religijnego, którą można uznać za jedną z najbardziej przełomowych i oryginalnych w historii filozofii religii. Otto wprowadził pojęcie „numinosum”, aby opisać unikalny charakter doświadczenia religijnego, które nie jest ani racjonalne, ani moralne, ale stanowi wyjątkową, autonomiczną kategorię ludzkiego przeżycia. Analiza tej koncepcji pozwala na głębsze zrozumienie natury religii i jej miejsca w ludzkim doświadczeniu.
Otto zaczyna swoje rozważania od krytyki redukcjonistycznych podejść do religii, które próbują sprowadzić ją do psychologii, socjologii, etyki lub filozofii racjonalnej. Jego zdaniem, takie podejścia nie są w stanie uchwycić istoty religii, która polega na bezpośrednim doświadczeniu czegoś, co przekracza wszelkie kategorie rozumowe i moralne. Otto wprowadza pojęcie „mysterium tremendum et fascinans”, aby opisać to doświadczenie. Mysterium oznacza tajemniczość, która jest nieprzenikniona i niepoznawalna dla ludzkiego rozumu, tremendum odnosi się do wzbudzającej lęk i respekt mocy, a fascinans do pociągającej i urzekającej siły. Razem te elementy tworzą obraz doświadczenia religijnego jako spotkania z czymś absolutnie innym, co jednocześnie przeraża i fascynuje.
Dla Otto, numinosum jest centralnym pojęciem opisującym to doświadczenie. Numinosum to termin, który wywodzi się od łacińskiego słowa „numen”, oznaczającego boską obecność. W koncepcji Otto, numinosum nie jest jednak czymś, co można w pełni opisać językiem, ponieważ wykracza poza wszelkie kategorie ludzkiego myślenia i mowy. Doświadczenie numinosum jest zatem czymś irracjonalnym i transcendentnym, co nie daje się zamknąć w ramy logicznego dyskursu. Jest to doświadczenie, które bezpośrednio dotyka najgłębszych warstw ludzkiej egzystencji, wywołując poczucie małości i zależności wobec czegoś nieskończenie większego.
Otto rozwija swoje rozważania na temat numinosum, analizując różne aspekty doświadczenia religijnego w kontekście historii religii i teologii. Twierdzi, że numinosum jest obecne we wszystkich religiach świata, chociaż wyraża się w różnorodny sposób w zależności od kontekstu kulturowego i historycznego. W religiach pierwotnych, numinosum przejawia się w formie animistycznych wierzeń w duchy i bóstwa, które zamieszkują naturę. W religiach politeistycznych, numinosum jest obecne w postaciach wielu bogów, którzy reprezentują różne aspekty boskości. W religiach monoteistycznych, takich jak judaizm, chrześcijaństwo i islam, numinosum jest uosobione w jednym Bogu, który jest absolutnie transcendentny i immanentny zarazem.
W koncepcji Otto, numinosum jest nie tylko przedmiotem doświadczenia religijnego, ale także źródłem moralności i etyki. Chociaż numinosum samo w sobie jest irracjonalne, to doświadczenie spotkania z nim wywołuje głębokie zmiany w człowieku, prowadząc do moralnej i duchowej transformacji. Otto argumentuje, że prawdziwa moralność nie wynika z racjonalnych zasad ani społecznych konwencji, ale z głębokiego poczucia świętości i respektu wobec numinosum. W tym sensie, religia i moralność są nierozłączne, ponieważ obie wywodzą się z tego samego źródła: doświadczenia numinosum.
Otto podkreśla również, że doświadczenie numinosum nie jest zarezerwowane wyłącznie dla religijnych mistyków czy świętych. Chociaż mistycyzm jest jedną z najbardziej intensywnych form tego doświadczenia, to każdy człowiek może doświadczyć numinosum w różnym stopniu. Otto opisuje różne formy i stopnie tego doświadczenia, od subtelnych intuicji religijnych po ekstazy mistyczne. W każdej z tych form, numinosum pozostaje jednak czymś, co przekracza ludzkie możliwości poznawcze i wywołuje głębokie uczucia respektu, lęku i zachwytu.
W swojej pracy Otto nie ogranicza się do analizy numinosum jako fenomenu religijnego, ale stara się również ukazać jego filozoficzne implikacje. Jego zdaniem, doświadczenie numinosum ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia ludzkiej egzystencji i jej sensu. Numinosum ukazuje człowiekowi jego miejsce w kosmosie, przypominając o jego zależności od czegoś nieskończenie większego. Doświadczenie to może prowadzić do głębokiej przemiany świadomości, otwierając człowieka na nowe wymiary rzeczywistości i nadając jego życiu głębszy sens.
Koncepcja doświadczenia religijnego Otto miała ogromny wpływ na rozwój filozofii religii i teologii w XX wieku. Jego idee znalazły odzwierciedlenie w pracach wielu późniejszych myślicieli, takich jak Mircea Eliade, Paul Tillich czy Karl Rahner. Otto ukazał, że religia nie jest jedynie zbiorem doktryn czy praktyk, ale przede wszystkim żywym doświadczeniem, które dotyka najgłębszych warstw ludzkiej egzystencji. Jego analiza numinosum pomogła zrozumieć, dlaczego religia odgrywa tak istotną rolę w życiu ludzi na całym świecie i dlaczego jej znaczenie nie może być sprowadzone do psychologii, socjologii czy etyki.
W konkluzji, Rudolf Otto wniósł znaczący wkład do filozofii religii, ukazując unikalny charakter doświadczenia religijnego i jego centralne miejsce w ludzkim życiu. Jego koncepcja numinosum jako tajemniczego, przerażającego i pociągającego doświadczenia otworzyła nowe perspektywy dla zrozumienia religii i jej roli w kształtowaniu ludzkiej świadomości. Otto przypomniał, że religia nie jest jedynie kwestią wiary czy rytuałów, ale przede wszystkim głębokim i bezpośrednim doświadczeniem czegoś, co przekracza wszelkie kategorie ludzkiego myślenia i odczuwania. W ten sposób, jego praca pozostaje kluczowym punktem odniesienia dla każdego, kto pragnie zrozumieć istotę i znaczenie religii w ludzkim życiu.
