Temat „Człowiek niepełnosprawny – jednostka wybrakowana czy nietzscheański nadczłowiek?” zmusza do głębokiej refleksji nad istotą ludzkiej egzystencji, wartościowania jednostek w społeczeństwie oraz przemyślenia tradycyjnych kategorii siły, słabości, pełni i braku. W tym kontekście konieczne jest rozważenie dwóch skrajnych perspektyw: z jednej strony, spojrzenia na niepełnosprawność jako na pewien brak, niedoskonałość, deficyt; z drugiej zaś, interpretacji, w której osoba niepełnosprawna może być postrzegana jako przejaw nietzscheańskiego nadczłowieka – kogoś, kto przekracza granice swojego ciała i ducha, kto w obliczu przeciwności losu wykazuje nadludzką wolę mocy.
Zacznijmy od rozważenia klasycznego, powszechnego postrzegania niepełnosprawności jako pewnego rodzaju braku, wady czy defektu. W społeczeństwach naznaczonych przez ideały zdrowia, siły, sprawności fizycznej i intelektualnej, osoby niepełnosprawne często są postrzegane jako jednostki „wybrakowane”, nie w pełni spełniające te standardy. Jest to myślenie głęboko zakorzenione w kulturze, medycynie oraz języku, który używamy do opisywania ciała i umysłu. W takim ujęciu niepełnosprawność jawi się jako coś, co powinno być naprawione, uleczone, zniwelowane – jako przeszkoda, która uniemożliwia pełne uczestnictwo w życiu społecznym i ogranicza jednostkę w realizacji swojego potencjału.
Ta perspektywa prowadzi do marginalizacji osób niepełnosprawnych i budowania wokół nich dyskursu opieki, troski, ale też litości. Ludzie niepełnosprawni są często postrzegani jako potrzebujący pomocy, wsparcia, a ich życie jako gorsze jakościowo. Koncentracja na tym, czego im brakuje w porównaniu do „normatywnej” jednostki, sprawia, że często nie dostrzega się ich mocnych stron, talentów, siły charakteru czy osiągnięć. Tego rodzaju narracja może prowadzić do wykluczenia społecznego, stygmatyzacji oraz ograniczania możliwości pełnego rozwinięcia się osoby niepełnosprawnej.
Jednakże, gdy przyjrzymy się bliżej filozofii Fryderyka Nietzschego, zauważymy, że koncepcja nadczłowieka może dostarczyć zupełnie innej interpretacji ludzkiej egzystencji, w tym także egzystencji osób niepełnosprawnych. Nietzsche, w swojej krytyce moralności chrześcijańskiej, przewartościowywaniu wartości oraz koncepcji nadczłowieka, kładł nacisk na wolę mocy – wewnętrzną siłę, która pozwala jednostce przezwyciężać swoje ograniczenia i tworzyć własne wartości. Nadczłowiek to ten, kto nie poddaje się zewnętrznym normom, kto przekracza siebie samego i tworzy nowe, własne standardy życia.
W tym kontekście, osoba niepełnosprawna mogłaby być postrzegana jako ktoś, kto w sposób wyjątkowy manifestuje wolę mocy. Codzienne życie z niepełnosprawnością wymaga ogromnej determinacji, odwagi i siły duchowej, by stawić czoła nie tylko fizycznym ograniczeniom, ale także barierom społecznym, stygmatyzacji i nieprzyjaznym postawom innych. Osoby niepełnosprawne, które nie tylko przystosowują się do swojego stanu, ale także potrafią realizować swoje cele, marzenia i pasje, mogą być postrzegane jako przekraczające normatywne definicje ludzkiej egzystencji, tworząc nowe wzorce siły, wytrwałości i kreatywności.
Nietzscheański nadczłowiek nie jest bowiem jednostką idealną w klasycznym rozumieniu, nie jest kimś, kto doskonale wpisuje się w powszechnie uznane standardy piękna, zdrowia i sprawności. Jest to raczej ktoś, kto swoją siłą woli i kreatywnością przekracza narzucone mu ograniczenia, kto z pozornych słabości czyni siłę. W takim ujęciu, osoba niepełnosprawna, która mimo swojego stanu rozwija swoje umiejętności, pokonuje codzienne trudności i dąży do realizacji swoich celów, może być postrzegana jako wcielenie nadczłowieka – kogoś, kto w pełni realizuje swoją wolę mocy.
Ta perspektywa stawia pod znakiem zapytania powszechne rozumienie niepełnosprawności jako braku czy wady. Zamiast koncentrować się na tym, czego osoby niepełnosprawne „nie mają” w porównaniu do innych, można spojrzeć na ich życie jako na przykład triumfu ducha nad materią, wolności nad determinacją biologiczną. To przekonanie, że człowiek nie jest ograniczony jedynie przez swoje fizyczne czy intelektualne możliwości, ale może je przekraczać dzięki swojej wewnętrznej sile, kreatywności i wytrwałości, jest esencją nietzscheańskiej filozofii.
Jednakże, warto zauważyć, że interpretacja osoby niepełnosprawnej jako nadczłowieka nie powinna prowadzić do idealizacji ich życia czy romantyzowania niepełnosprawności. Codzienne zmagania osób niepełnosprawnych są realne i często bardzo trudne. Wymagają one od nich ogromnej siły, ale także wsparcia ze strony społeczeństwa. Nietzscheańska koncepcja nadczłowieka nie powinna być używana jako argument przeciwko zapewnianiu odpowiednich warunków życia i wsparcia dla osób niepełnosprawnych. Wręcz przeciwnie, uznanie ich siły ducha powinno skłaniać do tworzenia społeczeństwa, które wspiera wszystkich swoich członków w realizacji ich potencjału, niezależnie od ich fizycznych czy intelektualnych ograniczeń.
Ostatecznie, pytanie o to, czy osoba niepełnosprawna jest jednostką wybrakowaną, czy nadczłowiekiem, prowadzi nas do głębszej refleksji nad samą istotą człowieczeństwa. Czym jest człowiek? Czy jest on definiowany jedynie przez swoje fizyczne czy intelektualne zdolności? Czy może raczej przez swoją wolę, determinację i zdolność do przekraczania własnych granic? Nietzsche sugeruje, że prawdziwa wielkość człowieka tkwi nie w tym, co posiada, ale w tym, co potrafi stworzyć z tego, co ma – w jego zdolności do twórczego przekształcania swojego życia i świata wokół siebie.
Z tej perspektywy osoba niepełnosprawna nie jest jednostką wybrakowaną, lecz może być postrzegana jako ktoś, kto w szczególny sposób manifestuje istotę człowieczeństwa – zdolność do przezwyciężania przeciwności losu, tworzenia własnych wartości i realizacji swojego potencjału mimo fizycznych ograniczeń. W tym sensie, osoba niepełnosprawna może być prawdziwym wcieleniem nietzscheańskiego nadczłowieka, który nie tylko nie poddaje się narzuconym mu ograniczeniom, ale przekształca je w siłę, która napędza jego rozwój i twórczość. Taka interpretacja zachęca nas do ponownego przemyślenia naszych własnych uprzedzeń i standardów, do poszukiwania w ludziach tego, co w nich najpiękniejsze i najbardziej wartościowe – ich ducha, ich wolę mocy, ich zdolność do tworzenia i przekraczania siebie. W obliczu takich rozważań warto zastanowić się, czy niepełnosprawność nie jest jedynie fizycznym stanem, lecz może raczej być postrzegana jako wyzwanie, które wymaga nadludzkiej siły do jego przezwyciężenia, czyniąc z tych, którzy temu wyzwaniu stawiają czoła, prawdziwych nadludzi, niezależnie od ich fizycznych ułomności.
