Wstęp
Rozważania nad czasem, wiecznością i stworzeniem świata stanowią ważną część filozofii starożytnej i średniowiecznej. W niniejszym eseju omówimy główne idee związane z tymi pojęciami w kontekście wybranych filozofów starożytnych i średniowiecznych, takich jak Platon, Arystoteles, Augustyn, Boecjusz czy Tomasz z Akwinu.
I. Platon: czas jako obraz wieczności
- Timajos W dialogu „Timajos”, Platon przedstawił pojęcie czasu jako obrazu wieczności. Czas jest tu nierozerwalnie związany z porządkiem kosmicznym i ruchem ciał niebieskich. Według Platona, czas powstał razem ze stworzeniem świata przez Demiurga, który utworzył świat wzorując się na wiecznym wzorcu.
- Wieczność i stworzenie świata Dla Platona, wieczność to stan niezmiennej rzeczywistości, do której należą wzorce, idee i matematyczne struktury. Stworzenie świata było jednorazowym aktem Demiurga, który nadał rzeczywistości materialnej porządek i harmonię, wzorując się na wiecznych wzorcach.
II. Arystoteles: czas jako miara ruchu
- Fizyka W swoim dziele „Fizyka”, Arystoteles rozumiał czas jako miarę ruchu. Czas nie istnieje niezależnie od materialnego świata, lecz jest jego immanentną cechą. Arystoteles odrzucał koncepcję stworzenia świata, uważając, że rzeczywistość materialna istnieje odwiecznie.
- Wieczność jako atrybut Boga Arystoteles wprowadza koncepcję Boga jako Pierwszej Przyczyny, która jest wieczna i niezmienna. Bogiem tym jest nieporuszony Poruszyciel, który przez swoje istnienie sprawia, że świat jest w ruchu, lecz sam pozostaje nieskażony czasem i przemianami.
III. Augustyn: czas jako kreacja Boża
- Wyznania Święty Augustyn, w swoim dziele „Wyznania”, omawia problem czasu jako kreacji Bożej. Augustyn uważał, że czas, podobnie jak świat materialny, został stworzony przez Boga. Przed stworzeniem świata, Bóg istniał sam w sobie, w wieczności, która nie jest podzielona na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.
- Wiek Augustyn wprowadza także pojęcie „wieku” (łac. aevum) jako stanu pośredniego między czasem a wiecznością. Wiek dotyczy istot duchowych, takich jak anioły, które są stworzeniami Bożymi, lecz nie podlegają przemianom czasu w takim samym stopniu jak materialna rzeczywistość.
IV. Boecjusz: wieczność jako jednoczesne posiadanie całej pełni życia
- O pocieszeniu, które daje filozofia Boecjusz, w swoim dziele „O pocieszeniu, które daje filozofia”, przedstawia własną koncepcję wieczności. Wieczność to, według niego, jednoczesne posiadanie całej pełni życia, niepodzielone na przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. W takim ujęciu, tylko Bóg jest istotą wieczną.
- Stworzenie świata i czas Boecjusz przyjmuje chrześcijańską koncepcję stworzenia świata przez Boga. Czas powstał wraz z rzeczywistością materialną i jest jej immanentną cechą. Bóg, jako istota wieczna, stoi poza czasem i widzi wszystkie wydarzenia jako jednocześnie obecne.
V. Tomasz z Akwinu: stworzenie świata ex nihilo
- Wieczność i czas Tomasz z Akwinu, wprowadzając arystotelesowską metafizykę do filozofii chrześcijańskiej, twierdzi, że Bóg jest wieczny i niezmienny, podczas gdy rzeczywistość materialna podlega przemianom czasu. Bóg, jako istota wieczna, posiada jednoczesne poznanie wszystkich wydarzeń i istnieje poza czasem.
- Stworzenie świata ex nihilo Tomasz z Akwinu przyjmuje doktrynę stworzenia świata ex nihilo, czyli z niczego. Dla Tomasza, Bóg jest jedynym istnieniem koniecznym i niezależnym od jakiejkolwiek przyczyny. Stworzenie świata przez Boga nie jest jednorazowym aktem, ale kontynuowanym procesem, w którym Bóg utrzymuje istnienie rzeczywistości materialnej.
Rozważania nad czasem, wiecznością i stworzeniem świata w filozofii starożytnej i średniowiecznej pokazują różnorodność podejść do tych zagadnień. Od Platona, który uważał czas za obraz wieczności, przez Arystotelesa, dla którego czas był miarą ruchu, aż po Augustyna, Boecjusza i Tomasza z Akwinu, którzy wprowadzili chrześcijańskie koncepcje stworzenia świata przez Boga i wieczności jako Bożej cechy. Wszystkie te perspektywy przyczyniły się do kształtowania naszego rozumienia czasu, wieczności i rzeczywistości materialnej.
VI. Plotyn: wieczność jako emanacja Jedni
- Neoplatonizm Plotyn, twórca neoplatonizmu, rozwijał idee Platona i wprowadzał pojęcie wieczności jako emanacji od Jedni – najwyższej, niewyrażalnej i absolutnej rzeczywistości. W tej koncepcji, wieczność jest związana z porządkiem duchowym, który oddziałuje na rzeczywistość materialną poprzez proces emanacji.
- Czas jako odbicie wieczności Podobnie jak Platon, Plotyn uważał, że czas jest odbiciem wieczności w rzeczywistości materialnej. Czas powstał z emanacji od Jedni i jest miarą ruchu i przemian w świecie materialnym. Tym samym, dla Plotyna, czas i wieczność są połączone ze sobą poprzez proces emanacji od Jedni.
VII. Awicenna: wieczność świata i rola Boga
- Wieczność świata Awicenna, perski filozof i teolog, łączył elementy filozofii arystotelesowskiej z neoplatonizmem. Twierdził, że świat jest wieczny, lecz zależny od Boga jako przyczyny koniecznej jego istnienia. Bóg, jako istota wieczna, posiada jednoczesne poznanie wszystkich wydarzeń, lecz nie ingeruje bezpośrednio w rzeczywistość materialną.
- Stworzenie świata przez Boga Chociaż Awicenna uznaje wieczność świata, to podkreśla, że Bóg jest przyczyną konieczną istnienia rzeczywistości materialnej. W tym sensie, stworzenie świata przez Boga nie jest jednorazowym aktem, ale procesem, w którym Bóg utrzymuje istnienie świata jako przyczyna konieczna.
Podsumowanie
Badanie koncepcji czasu, wieczności i stworzenia świata w filozofii starożytnej i średniowiecznej ujawnia bogactwo myśli i różnorodność podejść do tych zagadnień. Od Platona, przez Arystotelesa, Augustyna, Boecjusza, Tomasza z Akwinu, Plotyna, aż po Awicennę, filozofowie starożytni i średniowieczni próbowali zrozumieć naturę czasu i wieczności oraz rolę Boga lub Demiurga w stworzeniu świata. Ich refleksje nadal mają wpływ na współczesne debaty filozoficzne dotyczące czasu, wieczności i rzeczywistości.