Wstęp
We współczesnym świecie, w którym nauka i technologia odgrywają coraz większą rolę w naszym codziennym życiu, religia pozostaje silną siłą wpływającą na nasze przekonania, wartości i działania. Teraźniejszość dla religii jest tematem filozoficznym wartym rozważenia, zwłaszcza w kontekście rosnącej globalizacji, postępu technologicznego i kryzysu ekologicznego. W tym eseju przedstawimy analizę filozoficzną roli religii we współczesnym świecie, odnosząc się do różnych tradycji religijnych i nurtów filozoficznych.
Dla religii teraźniejszość jest ważna jako godzina wyboru, który, jeśli nie ma obciążyć przyszłości, musi być posłuszny normom pochodzącym z przeszłości, określanym przez każde wyznanie na swój sposób. Teraźniejszość jest ważna również dla każdej ideologii – każda chce ją zwrócić ku określonej przyszłości z wyłączeniem wszelkiej innej, bo uważa, że ona tylko poczuwa lub zna w głównych zarysach i w drobnych szczegółach tę przyszłość, którą należy wymyślić, albo której trzeba pomóc się narodzić.
Krótko mówiąc, religia ujmuje teraźniejszość z perspektywy przeszłości; ideologia – w perspektywie przyszłości. Istnieje jednak również postawa, którą teraźniejszość interesuje sama przez się. Jej rzecznicy akceptują kolejne wcielenia teraźniejszości takie, jakimi są, nie żądając, by rzeczy stare, ale zdolne jeszcze do życia, niszczono w imię planów, które uważają za księżycowe, lecz także nie zwalczając, w imię odwiecznych zasad, zmian, które jawią się im jako nieuniknione. Niekiedy oscylująca między religią a ideologią, niekiedy zdolna zredukować do nieprzekraczalnego minimum wpływ jednej i drugiej, zawsze jednak przeniknięta pewną nostalgią, której towarzyszy ostrożna nadzieja, ta postawa konserwatywna stanowi zaplecze nauk społecznych i politycznych, a zwłaszcza – socjologii. Nie znaczy to bynajmniej, że reakcjoniści nigdy nie wnieśli do nich żadnego ważnego wkładu; nie można też lekceważyć odkryć rewolucjonistów i postępowców. Ale poczynając od Hume’a a kończąc na Maxie Weberze, przez Tocqueville’a i Durkheima, postawa konserwatywna wykazuje wybiórcze powinowactwo z wszelkim badaniem zjawisk społecznych i politycznych: z przeprowadzeniem ankiet, gromadzeniem i interpretacja dokumentów, obserwacją, analizą statystyk – co jest prostą konsekwencją uprzywilejowania przez nią teraźniejszości, wychodząc od której chce zrozumieć przeszłość i dostrzec zarysy dających się pomyśleć przyszłości.
- Religia jako źródło wartości i tożsamości
Wielu filozofów, takich jak Immanuel Kant, Søren Kierkegaard czy Paul Tillich, podkreślali rolę religii jako źródła wartości i tożsamości. Dla wielu ludzi na całym świecie religia stanowi istotny aspekt ich kultury, tradycji i tożsamości. Współczesne społeczeństwa stają się coraz bardziej zróżnicowane kulturowo, co prowadzi do poszukiwania wartości, które mogą przekraczać granice kulturowe i narodowe. W tym kontekście religia może być postrzegana jako siła integrująca, która umożliwia współistnienie różnych kultur i tradycji.
- Religia jako wyzwanie dla nauki i technologii
Równocześnie religia często stoi w opozycji do nauki i technologii, szczególnie w kwestiach etycznych. Przykłady takich konfliktów obejmują debaty dotyczące aborcji, eutanazji czy badań nad komórkami macierzystymi. Filozofowie i teologowie, tacy jak Hans Jonas czy Alasdair MacIntyre, zwracają uwagę na potrzebę etycznej refleksji w obliczu postępu naukowego i technologicznego. W tym kontekście religia może dostarczyć ram moralnych i wartościowych, które mogą pomóc w podejmowaniu trudnych decyzji etycznych.
- Ekologiczny kryzys i odpowiedzialność religii
Kolejnym wyzwaniem dla religii we współczesnym świecie jest kryzys ekologiczny. Wielu filozofów i teologów, takich jak Thomas Berry czy Lynn White Jr., zwraca uwagę na rolę religii w kształtowaniu naszego stosunku do środowiska naturalnego. Religie mogą inspirować do poszanowania Ziemi i promować ekologiczną odpowiedzialność, ale równocześnie mogą także przyczyniać się do degradacji środowiska poprzez promowanie antropocentrycznych wartości i przekonań. W obliczu kryzysu klimatycznego i utraty bioróżnorodności, religie są zobowiązane do ponownego przemyślenia swojego stosunku do środowiska i promowania wartości ekologicznych.
- Dialog międzyreligijny jako odpowiedź na globalizację
W dobie globalizacji nasilają się kontakty i wzajemne wpływy między różnymi kulturami i religiami. W takim kontekście dialog międzyreligijny staje się coraz bardziej istotny, zarówno dla budowania pokoju, jak i dla wzajemnego zrozumienia i poszanowania. Filozofowie i teologowie, tacy jak John Hick czy Hans Küng, podkreślają wagę takiego dialogu i potrzebę poszukiwania wspólnych wartości i zasad etycznych. Dialog międzyreligijny może przyczynić się do pokojowego współistnienia różnych tradycji religijnych i kulturalnych oraz do promowania wartości uniwersalnych, takich jak sprawiedliwość, miłość czy współczucie.
- Religia a sekularyzacja i indywidualizacja
Współczesny świat charakteryzuje się także procesami sekularyzacji i indywidualizacji, które wpływają na rolę religii w społeczeństwie. Filozofowie, tacy jak Charles Taylor czy Jürgen Habermas, analizują te procesy i ich konsekwencje dla religii, wskazując zarówno na wyzwania, jak i na możliwości, jakie stwarzają. Religia może się dostosować do zmieniających się warunków, przyjmując nowe formy duchowości i wyrażając swoje wartości w sposób bardziej dostosowany do współczesnych potrzeb i oczekiwań.
Zakończenie
Teraźniejszość dla religii jest pełna wyzwań i możliwości. Filozofia może przyczynić się do zrozumienia i przemyślenia roli religii we współczesnym świecie, poprzez analizę jej wpływu na wartości, tożsamość, naukę, technologię, ekologię, dialog międzyreligijny oraz sekularyzację i indywidualizację. W obliczu tych wyzwań, religie muszą się dostosować, kontynuując dialog z innymi tradycjami oraz z nauką i technologią, promując wartości uniwersalne i ekologiczne odpowiedzialności, a także poszukując nowych form duchowości i wyrażenia swoich przekonań. Tylko wtedy będą mogły pozostać siłą wpływającą na nasze życie i wartości we współczesnym świecie.