Jean-Paul Sartre, czołowy przedstawiciel egzystencjalizmu, poświęcił wiele uwagi problemowi Innego w swoich pracach filozoficznych, szczególnie w monumentalnym dziele „Byt i nicość” („L’Être et le Néant”). Problem Innego (fr. Autrui) odnosi się do pytania o to, jak inni ludzie wpływają na nasze bycie, świadomość i tożsamość. Sartre bada tę kwestię z perspektywy fenomenologicznej, koncentrując się na relacji między Ja (le Moi) a Inny (l’Autre), która jest złożona, pełna napięć i fundamentalna dla jego koncepcji bytu.
W „Bycie i nicości”, Sartre argumentuje, że świadomość jest zawsze skierowana na coś poza sobą, co określa jako „intencjonalność”. To znaczy, że świadomość zawsze zawiera w sobie pewne „nic”, które oddziela podmiot od przedmiotu. W kontekście relacji z Innym, świadomość Ja jest konfrontowana z obcą świadomością, która także jest intencjonalna. Ta konfrontacja z Innym jest fundamentalna dla zrozumienia siebie jako podmiotu, ale także prowadzi do głębokich napięć i konfliktów.
Sartre wprowadza pojęcie spojrzenia (le regard), które odgrywa kluczową rolę w jego analizie problemu Innego. Kiedy czujemy, że ktoś na nas patrzy, doświadczamy siebie jako obiektu w oczach Innego. To doświadczenie zmienia naszą samoświadomość, ponieważ uświadamiamy sobie, że nie jesteśmy tylko podmiotami, które patrzą na świat, ale także przedmiotami postrzeganymi przez innych. Spojrzenie Innego ujawnia nam naszą własną obiektywność i czyni nas świadomymi naszej egzystencji w świecie jako bytu-w-świecie (être-pour-autrui). Jest to egzystencjalny moment, który wywołuje poczucie wstydu, ale także potwierdza naszą wolność i odpowiedzialność.
Relacja z Innym jest, według Sartre’a, z natury konfliktowa. Spojrzenie Innego może być postrzegane jako forma władzy, ponieważ Inny ma zdolność definiowania i ograniczania naszej wolności poprzez swoje spojrzenie i sądy. Ten konflikt objawia się w różnorodnych formach ludzkiej interakcji, od codziennych spotkań po bardziej intensywne relacje, takie jak miłość, nienawiść czy współzawodnictwo. W relacji miłosnej, na przykład, Sartre opisuje dążenie do posiadania wolności Innego, co jest paradoksalne i prowadzi do nieuniknionego napięcia i frustracji. Chcemy, aby Inny nas kochał w sposób wolny, ale jednocześnie pragniemy kontrolować tę miłość, co jest sprzeczne z naturą wolności.
Sartre rozważa również kwestie autentyczności i złudzenia w relacjach z Innym. W jego ujęciu, autentyczność polega na uznaniu i akceptacji swojej własnej wolności oraz wolności Innego. Jednakże, często uciekamy od tej autentyczności w świat złudzeń i samookłamywania się, próbując zaprzeczyć naszej odpowiedzialności za własne działania i egzystencję. Sartre wskazuje, że często wybieramy „złą wiarę” (mauvaise foi), udając przed sobą i innymi, że jesteśmy determinowani przez okoliczności zewnętrzne, zamiast przyjąć pełną odpowiedzialność za nasze decyzje i życie. Ta „zła wiara” jest sposobem na unikanie trudności związanych z akceptacją naszej własnej wolności i wolności Innego.
Problem Innego w myśli Sartre’a wiąże się również z jego poglądami na etykę i politykę. Relacja Ja-Inny jest podstawą dla rozważań nad wolnością, odpowiedzialnością i sprawiedliwością społeczną. Sartre uważał, że autentyczna egzystencja wymaga uznania i szacunku dla wolności innych ludzi, co jest warunkiem koniecznym dla tworzenia sprawiedliwego społeczeństwa. Jego filozofia wskazuje na konieczność dialogu i wzajemnego uznania, chociaż jednocześnie uznaje, że relacje międzyludzkie są z natury konfliktowe i pełne napięć.
W kontekście politycznym, Sartre widział problem Innego jako kluczowy dla zrozumienia ucisku i wyzwolenia. Analizował, jak struktury społeczne i polityczne mogą ograniczać wolność jednostek, ale także jak ludzie mogą walczyć o swoją wolność poprzez opór i solidarność. Jego zaangażowanie w ruchy wyzwoleńcze, takie jak antykolonializm i walka przeciwko rasizmowi, odzwierciedlało jego przekonanie, że prawdziwa wolność może być osiągnięta tylko poprzez wspólne działania i uznanie wzajemnej ludzkiej godności.
Podsumowując, problem Innego w myśli Jean-Paula Sartre’a jest centralnym elementem jego filozofii egzystencjalnej. Sartre analizuje, jak relacje z Innym kształtują naszą samoświadomość, wolność i tożsamość, podkreślając jednocześnie konfliktowy i napięty charakter tych relacji. Spojrzenie Innego ujawnia naszą obiektywność i zmusza nas do konfrontacji z naszą własną egzystencją jako bytu-w-świecie. Sartre’owska analiza relacji Ja-Inny ma głębokie implikacje etyczne i polityczne, wskazując na konieczność autentyczności, wzajemnego uznania i szacunku dla wolności jako warunków tworzenia sprawiedliwego społeczeństwa. Poprzez swoje refleksje nad problemem Innego, Sartre wnosi znaczący wkład do współczesnej filozofii, rzucając światło na złożoność i wyzwania, jakie niesie ze sobą ludzka egzystencja w relacji z innymi.