Witold Gombrowicz, jeden z najbardziej oryginalnych polskich pisarzy XX wieku, w swojej powieści „Kosmos” w sposób wyrazisty przedstawia elementy zarówno egzystencjalizmu, jak i postmodernizmu. „Kosmos” to powieść z 1965 roku, która łączy w sobie różnorodne motywy filozoficzne, tworząc złożoną strukturę narracyjną, która zmusza czytelnika do głębokiej refleksji nad ludzką egzystencją, poznaniem oraz relacjami społecznymi.
Egzystencjalizm w „Kosmosie” przejawia się przede wszystkim w analizie ludzkiej egzystencji i poszukiwań sensu w świecie, który wydaje się być chaotyczny i niezrozumiały. Gombrowicz, w tej powieści, bada problem absurdalności życia i sensu istnienia, co jest charakterystyczne dla egzystencjalizmu, szczególnie w jego wersji przedstawionej przez takich filozofów jak Jean-Paul Sartre czy Albert Camus.
Narrator „Kosmosu”, który przyjmuje rolę obserwatora, odnajduje w codziennych wydarzeniach i sytuacjach życiowych elementy dziwności i nielogiczności. Ta postawa jest zgodna z egzystencjalnym rozumieniem absurdalności istnienia, w którym ludzka egzystencja jest postrzegana jako konfrontacja z brakiem sensu i porządku w świecie. Powieść ukazuje, jak ludzie próbują nadawać sens i porządek w otaczającym ich chaosie, co prowadzi do różnych form iluzji i złudzeń.
Gombrowicz wykorzystuje narrację pierwszoosobową, aby podkreślić subiektywne przeżycia i refleksje bohatera, co jest zgodne z egzystencjalistycznym podejściem do indywidualnego doświadczenia. Narrator zmaga się z poczuciem obcości i izolacji, które są typowymi tematami egzystencjalnymi. Jego próby zrozumienia otaczającego świata i relacji międzyludzkich prowadzą go do konfrontacji z absurdalnością i przypadkowością życia.
Postmodernizm w „Kosmosie” przejawia się w różnych aspektach strukturalnych i tematycznych powieści. Gombrowicz, podobnie jak inni postmoderniści, kwestionuje tradycyjne formy narracji i struktury literackie. Powieść jest pełna fragmentaryzacji, niejednoznaczności i zaburzeń w narracji, które są typowe dla literatury postmodernistycznej.
W „Kosmosie” narracja nie jest liniowa i spójna, lecz pełna dziwnych, nieoczekiwanych zwrotów akcji oraz niedokończonych wątków. Postmodernistyczna estetyka Gombrowicza polega na zabawie z konwencjami literackimi i strukturą powieści, co prowadzi do złamania tradycyjnych zasad narracji i oczekiwań czytelnika. Gombrowicz wprowadza elementy metafikcji, czyli auto-referencyjności, gdzie powieść komentuje sama siebie i swoją konstrukcję, co jest istotnym aspektem postmodernistycznym.
Ponadto, „Kosmos” eksploruje temat fragmentaryzacji tożsamości i społeczeństwa, co jest charakterystyczne dla postmodernizmu. Bohaterowie powieści są przedstawiani jako złożone, wielowarstwowe postacie, które często wydają się być niejednoznaczne i niepełne. Tego rodzaju podejście jest zgodne z postmodernistycznym przekonaniem, że tożsamość i rzeczywistość są konstruktami społecznymi i kulturowymi, które są płynne i zmienne.
Gombrowicz, poprzez swój specyficzny styl pisania, wprowadza czytelnika w świat, gdzie granice między rzeczywistością a fikcją, między logiką a absurdalnością są nieostre. Powieść „Kosmos” jest przykładem literackiego eksperymentu, który kwestionuje tradycyjne pojęcia i normy, w sposób charakterystyczny dla postmodernizmu.
Podsumowując, „Kosmos” Witolda Gombrowicza stanowi istotny przykład literackiego połączenia egzystencjalizmu i postmodernizmu. Poprzez swoją analizę absurdalności istnienia i subiektywne przeżycia bohatera, powieść wchodzi w dialog z egzystencjalnymi pytaniami o sens i porządek życia. Z drugiej strony, poprzez złamanie konwencji narracyjnych i eksplorację postmodernistycznych tematów, takich jak fragmentaryzacja tożsamości i metafikcja, Gombrowicz prezentuje współczesne wyzwania i eksperymenty literackie, które są charakterystyczne dla postmodernistycznej estetyki.