Dyskusja między Sokratesem a sofistami na temat natury cnoty – czy jest ona wiedzą, czy praktyką – jest jednym z fundamentalnych sporów w filozofii starożytnej Grecji. Sokrates, będący jednym z najważniejszych filozofów tej epoki, prowadził liczne dialogi, w których starał się dociec prawdziwej natury cnoty (areté). Sofiści, z kolei, byli grupą nauczycieli i retorów, którzy oferowali nauki z zakresu retoryki, etyki i polityki, często za opłatą, i mieli bardziej pragmatyczne podejście do cnoty.
Dla Sokratesa cnota była nierozerwalnie związana z wiedzą. Jego stanowisko, że „cnota jest wiedzą” (areté episteme) wynikało z przekonania, że aby być cnotliwym, trzeba posiadać wiedzę o tym, co jest dobre i sprawiedliwe. Sokrates twierdził, że wszelkie złe postępowanie wynika z niewiedzy, a zatem osoba, która zna prawdziwe dobro, będzie automatycznie postępować cnotliwie. W jego dialogach, zwłaszcza w „Protagorasie” Platona, Sokrates argumentuje, że cnota jest jednorodna i związana z mądrością – człowiek, który wie, co jest dobre, nie może działać źle.
Sofiści, tacy jak Protagoras i Gorgiasz, mieli bardziej relatywistyczne i pragmatyczne podejście do cnoty. Protagoras twierdził, że „człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”, co oznaczało, że prawda i cnota są subiektywne i zależne od indywidualnego punktu widzenia. Dla sofistów cnota była bardziej praktyczna i związana z umiejętnością osiągania sukcesu w życiu społecznym. Protagoras uważał, że cnota może być nauczana, ale w sensie praktycznych umiejętności, które pozwalają na skuteczne działanie w polityce i życiu publicznym.
Sokrates krytykował podejście sofistów, argumentując, że ich nauki prowadzą do moralnego relatywizmu i cynizmu. Według niego, jeśli cnota jest jedynie kwestią praktyki i umiejętności, bez odniesienia do obiektywnej wiedzy o dobru, to otwiera to drzwi do usprawiedliwienia niemoralnych działań, o ile są one skuteczne. W jego opinii, prawdziwa cnota musi być zakorzeniona w obiektywnej wiedzy o dobru i sprawiedliwości, co czyni ją uniwersalną i niezmienną.
Jednym z kluczowych argumentów Sokratesa było to, że cnota jako wiedza jest czymś, co można racjonalnie uzasadnić i nauczyć. W swoich dialogach często prowadził swoich rozmówców do momentu aporii – stanu zawieszenia i wątpliwości – aby pokazać, że ich dotychczasowe przekonania na temat cnoty są niepełne lub błędne. Przez te konfrontacje Sokrates starał się doprowadzić swoich rozmówców do głębszego zrozumienia cnoty jako wiedzy.
Z drugiej strony, sofiści argumentowali, że praktyka i doświadczenie są kluczowe dla cnoty. Ich podejście zakładało, że cnota jest elastyczna i dostosowuje się do zmieniających się okoliczności życiowych. Sofiści uważali, że umiejętność przekonywania, elokwencja i zdolność do adaptacji w różnych sytuacjach społecznych są istotnymi aspektami cnoty. W ich przekonaniu, cnota nie polegała na posiadaniu abstrakcyjnej wiedzy, ale na praktycznym stosowaniu umiejętności w konkretnych kontekstach życiowych.
Dyskusja ta ma swoje korzenie w głębszych różnicach filozoficznych dotyczących natury wiedzy, prawdy i moralności. Sokrates, jako filozof, dążył do odkrycia uniwersalnych prawd i zasad moralnych, które byłyby niezmienne i obiektywne. Sofiści, jako praktycy życia społecznego i politycznego, koncentrowali się na skuteczności i praktycznym zastosowaniu wiedzy w codziennym życiu.
Wpływ tej dyskusji jest widoczny w późniejszych tradycjach filozoficznych. Platon, uczeń Sokratesa, rozwijał jego idee, podkreślając znaczenie wiedzy i mądrości jako podstawy cnoty. Z kolei Arystoteles, choć zgadzał się z Sokratesem w wielu kwestiach, w swojej „Etyce Nikomachejskiej” poszedł o krok dalej, integrując zarówno wiedzę, jak i praktykę jako kluczowe elementy cnoty. Arystoteles wprowadził pojęcie „phronesis” (roztropności), które łączyło teoretyczną wiedzę z praktycznym rozsądkiem w działaniu.
Współczesne debaty filozoficzne na temat natury cnoty również nawiązują do tej starożytnej dyskusji. W etyce cnoty, która czerpie z myśli Arystotelesa, cnota jest rozumiana jako zintegrowane połączenie wiedzy, umiejętności praktycznych i moralnego charakteru. Filozofowie, tacy jak Alasdair MacIntyre, argumentują, że cnota jest zarówno wiedzą, jak i praktyką, ponieważ obejmuje rozwijanie moralnych zdolności i mądrości przez całe życie.
Podsumowując, dyskusja między Sokratesem a sofistami na temat natury cnoty pozostaje żywa i istotna dla współczesnej filozofii. Sokrates, podkreślając związek cnoty z wiedzą, otworzył drogę do poszukiwania obiektywnej prawdy moralnej. Sofiści, z ich praktycznym podejściem, przypomnieli o znaczeniu kontekstu i elastyczności w moralnym działaniu. Razem, te dwa podejścia oferują pełniejsze zrozumienie cnoty jako złożonego połączenia wiedzy teoretycznej i praktycznej mądrości.