Fryderyk Nietzsche, niemiecki filozof XIX wieku, oraz Frank Ankersmit, współczesny teoretyk historii i historiografii, reprezentują dwa różne podejścia do kwestii historii i poznania historycznego. Nietzsche, znany ze swojej krytyki tradycyjnych narracji historycznych i podejścia do historii, oraz Ankersmit, który wprowadza postmodernistyczne spojrzenie na historiografię, oferują interesujące kontrastujące perspektywy na te same tematy.
Nietzsche, w swoich pracach, takich jak "Genealogia moralności" czy "Zaratustra", wyrażał krytykę dotyczącą sposobu, w jaki historia była rozumiana i przedstawiana w jego czasach. Dla Nietzschego, historia nie była jedynie neutralnym zbiorem faktów, ale raczej konstruktem społecznym i filozoficznym, który pełnił różne funkcje w kontekście władzy, moralności i kultury.
Nietzsche był krytyczny wobec tzw. "historii uczciwej" (historie objectivante), która dążyła do obiektywnego i neutralnego przedstawienia przeszłości. Uważał, że takie podejście ignoruje wpływ interpretacji i wartości, które są zawsze obecne w każdym przedstawieniu historycznym. Nietzsche argumentował, że historia jest zawsze subiektywna i związana z wartościami i interesami ludzi, którzy ją tworzą. W jego ujęciu, historia jest często używana do legitymizowania i utrzymywania określonych struktur władzy i moralności, co prowadzi do fałszowania lub ignorowania pewnych aspektów przeszłości.
Nietzsche wprowadzał również pojęcie "historii dionizyjskiej" i "historycznego życia", które kontrastowały z tradycyjnym podejściem do historii. Historia dionizyjska odnosi się do bardziej spontanicznego, intensywnego i emocjonalnego doświadczenia przeszłości, które jest bardziej związane z indywidualnym i kulturowym przeżywaniem czasu niż z racjonalnym analizowaniem faktów. W przeciwieństwie do tego, "historie apollińskie" (historyczne) są bardziej zorganizowane i dążą do stworzenia uporządkowanej narracji. Nietzsche uważał, że obie te formy historii mają swoje miejsce, ale każda z nich ma swoje ograniczenia i zalety.
W kontekście postmodernistycznej historiografii Franka Ankersmita, Nietzsche'a podejście może być interpretowane jako prekursorskie wobec wielu postmodernistycznych idei. Ankersmit, który jest jednym z czołowych przedstawicieli postmodernistycznej historiografii, rozwijał teorie dotyczące narracji i reprezentacji w historii. Ankersmit zwraca uwagę na to, że historiografia nie jest jedynie przedstawieniem obiektywnych faktów, ale jest także konstruktem narracyjnym, który jest formowany przez interpretacje i wartości historyków.
Postmodernistyczna historiografia Ankersmita podkreśla, że każda narracja historyczna jest formą reprezentacji, która jest kształtowana przez subiektywne wybory i interpretacje. W tym sensie, historie są zawsze związane z kontekstem społecznym i kulturowym, w którym są tworzone. Ankersmit zwraca uwagę na to, że historie są nie tylko odzwierciedleniem przeszłości, ale także wytworem narracyjnych struktur, które kształtują nasze zrozumienie przeszłości.
Podobnie jak Nietzsche, Ankersmit podkreśla, że historia jest związana z wartościami i interesami, które wpływają na sposób, w jaki jest przedstawiana. Postmodernistyczne podejście Ankersmita kwestionuje ideę obiektywnej prawdy historycznej, wskazując na to, że każde przedstawienie przeszłości jest związane z interpretacyjnymi wyborami, które są kształtowane przez kontekst kulturowy i społeczeństwowy.
Ankersmit rozwija również pojęcie „przeżywania historii” (experience of history), które jest związane z subiektywnym doświadczeniem przeszłości i wpływem, jaki historia ma na jednostki i społeczeństwa. W tym sensie, jego podejście jest bliskie Nietzsche'a w odniesieniu do ideałów dionizyjskich, które podkreślają emocjonalne i indywidualne przeżywanie historii. Ankersmit zauważa, że każda narracja historyczna jest związana z subiektywnym doświadczeniem i interpretacją, co prowadzi do wielości i różnorodności narracji.
Podsumowując, Nietzsche i Ankersmit oferują różne, ale komplementarne perspektywy na historię i poznanie historyczne. Nietzsche krytykował obiektywizację historii i zwracał uwagę na jej związek z wartościami i władzą, podczas gdy Ankersmit rozwijał postmodernistyczne podejście do historiografii, podkreślając rolę narracji i subiektywności w tworzeniu i rozumieniu historii. Oba podejścia wskazują na to, że historia jest konstruktem społecznym i filozoficznym, który nie jest wolny od interpretacji i wartości.